Elektro Gitar

Elektro gitar, sesin elektriksel olarak algılanmasına dayanan bir müzik enstrümanıdır. Klasik konser gitarının, tellerin titreşimini akustik gövde aracılığıyla yükselterek çalışmasına karşın; elektro gitar, masif (katı) bir ahşap gövdeye sahiptir ve sesi manyetikler (pickuplar) aracılığıyla elektromanyetik olarak algılar ve işler.

On yıllar içinde, belirli markalara ait elektro gitarlar çeşitli müzik türlerinde kendine yer edinmiş, hatta kimi zaman tekil modeller öne çıkmıştır. Günümüzde piyasada sayısız marka, tür ve model bulunmaktadır. Bu da şu soruları beraberinde getirmektedir: Gitarlar gerçekten ne kadar farklı seslere sahiptir? Ve bu seste, çalan kişinin ya da gitarın kendisine ait hangi faktörler etkili olmaktadır?

Bu sorulara açıklık getirebilmek adına profesyonel gitaristlerle birlikte ve geniş bir gitar yelpazesiyle bir dizi test gerçekleştirilmiştir. Bu testlerde gitarların kendi aralarındaki ses farkları, çalım tarzının ve değişen pena kullanımının etkisi, enstrüman kablolarının ses üzerindeki etkisi incelenmiştir. Ayrıca, amplifikatörden yayılan sesi kaydetmekte kullanılan mikrofonların türü ve bu mikrofonların hoparlör kabini önündeki konumlandırılmalarının ses üzerindeki etkisi de değerlendirilmiştir.

İzlenen yöntem ve elde edilen sonuçlar alt sayfalarda belgelenmiştir.

Elektro gitar temel olarak masif bir ahşap gövde ve sap, klavye, altı tel, kontrol potansları, manyetikler (pickuplar) ve bazen vibrato kolundan oluşur.

Yapısı

Çoğu elektro gitar, masif (katı) ahşap bir gövdeye sahiptir. Bu gövde farklı şekil ve boyutlarda oyulabilir. Elektro gitar yapımında genellikle yüksek kaliteli ağaçlar tercih edilir; her ne kadar kullanılan ağacın akustik özellikleri, elektro gitarın sesine doğrudan etki etmese de.

Bunlara ek olarak, içi oyuk bir gövdeye ve genellikle iki ses deliğine sahip olan yarı-akustik elektro gitarlar da mevcuttur.

Türleri
Günümüzdeki elektro gitar pazarı esas olarak üç model (ve bu modellere ait tüm devam versiyonları, özel üretimler, modifikasyonlar ve diğer firmaların replikaları) etrafında şekillenmektedir: Fender Telecaster, Fender Stratocaster ve Gibson Les Paul.

Fender Telecaster, Leo Fender tarafından 1950 yılında üretilmiş olup, ticari olarak başarıya ulaşan ilk elektro gitardır. Bu modele rakip olarak Gibson, 1952 yılında Les Paul modelini geliştirmiştir. Ancak bu başarının önüne, 1954 yılında piyasaya çıkan Fender Stratocaster geçmiştir.

Manyetikler (Pickup)
Temel olarak iki tür manyetik sistemi vardır: tek sargılı (single coil) ve çift sargılı (humbucker).
Tek sargılı manyetik, kalıcı bir mıknatıs etrafına sarılmış tek bir bobinden oluşur. Bu manyetiğin üzerindeki tel titreştiğinde, telin frekansıyla aynı frekansta alternatif bir gerilim indüklenir. Bu gerilimin şiddeti yaklaşık 0.1V civarındadır.

Humbucker (ya da gürültü giderici bobin) manyetik, ters yönlerde sarılmış iki tek sargılı bobinden oluşur. Bu sayede, her iki bobin ters yönlü manyetik alanlar oluşturur. Tel titreşimi her iki bobinde de fazı ters bir gerilim üretir; ters sarım yapısı nedeniyle bu gerilimler birbirini dengeler. Bu yapı, dışsal elektriksel parazitlere karşı duyarlılığı azaltır. Humbucker manyetikler, genellikle Gibson Les Paul gitarlarında kullanılır.

Fender Stratocaster (sağdaki görselde görüldüğü gibi) üç adet tek sargılı manyetiğe sahiptir. Bu manyetiklerin pozisyonları neck (sap), middle (orta) ve bridge (köprü) olarak adlandırılır. Neck pickup, gitarın sapının hemen altına konumlandırılmıştır.

Anahtarlar ve Kontrol Potansiyometreleri
Elektro gitarlarda ses karakterini veya ses seviyesini değiştirmek için çeşitli anahtarlar ve kontrol düğmeleri bulunabilir.

Pickup seçici anahtar, tekil manyetikleri veya onların kombinasyonlarını seçmeye olanak tanır. Örneğin Fender Stratocaster’da bu üç manyetik için beş farklı kombinasyon mümkündür:

Ara konumlarda, seçilen iki manyetik birlikte bir humbucker gibi davranır.

İki humbucker manyetikli bir gitarda ise üç kombinasyon mümkündür:

Bunlara ek olarak, bir adet ses seviyesi kontrolü (volume) ve bir ya da daha fazla sayıda “tone” (ton) düğmesi bulunabilir. Bu ton düğmeleri yüksek frekansları kesen bir filtreleme işlevine sahiptir ve aynı zamanda enstrüman kablolarının oluşturduğu elektriksel rezonansı da sönümleyebilir (bkz enstruman kablolarının etkisi).

Amfiler
Elektro gitarların geliştirilme motivasyonu, elektriksel sinyallerin yükseltilerek gitarın grup içinde yeterli ses seviyesine ulaşmasını sağlamaktı. Bu yükseltme işlemi, gitar amfisi (kısaca "amp") ve ona bağlı bir hoparlör kabini aracılığıyla gerçekleştirilir. Amfi ve hoparlörün tek bir gövde içinde birleştiği sistemlere "combo amfi" adı verilir. İlginç bir şekilde, lambalı (tüplü) amfiler günümüzde hâlâ tercih edilmektedir.

Piyasada mevcut amfi seçenekleri ve bunların kombinasyonları neredeyse sınırsızdır. Fender ve Marshall markaları sektörün öncülerinden olsa da, tercih edilen marka ve modeller genellikle müzik türüne göre değişmektedir. Dijital sinyal işlemcilerin (DSP) yaygınlaştığı günümüzde, tüm amfi karakterleri dijital olarak son derece gerçekçi biçimde taklit edilebilmektedir.

Gitaristler, sesin biçimlendirilmesinde oldukça geniş bir spektrumu kapsayan efekt cihazlarını, genellikle gitar çıkışı ile amfi girişi arasına yerleştirirler. Bu cihazların tümü, “patch kabloları” olarak adlandırılan kısa enstrüman kablolarıyla birbirine bağlanır.

Profesyonel gitaristlerle gerçekleştirilen kayıt oturumlarında, kontrollü koşullar altında çeşitli ses kayıtları yapılmıştır.

Bir gitar karşılaştırmasında, her bir gitarın ses üzerindeki etkisi kaydedilmiştir. Diğer tüm parametreler mümkün olduğunca sabit tutulmuştur. Her gitar ve müzik türü için, manyetik (pickup) seçici anahtarın pozisyonu değiştirilerek en az üç kayıt alınmıştır.

Çalma tarzı, teknik olarak ölçülemeyen ancak elektro gitarın sesi üzerinde son derece önemli bir etkendir. Bu nedenle, kayıtlar üzerinden yapılan akustik karşılaştırmalar büyük önem taşır. Bu alt bölümde çalım tarzının etkisi incelenmektedir.

Pena karşılaştırmasında, farklı penaların tonal etkisi analiz edilmiştir. Farklı şekil ve kalınlıklara sahip penalar değerlendirilmiştir.

Gitar ile amfi arasındaki sinyal iletimi için enstrüman kabloları kullanılır. Bu kabloların uzunluğu, hoparlör çıkışından duyulan sesi etkiler. Bu testte enstrüman kablolarının ses üzerindeki etkisiaçıklanmaktadır.

Gitar hoparlörleri, düzensiz frekans tepkileri nedeniyle ses üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Elektro baslarda yaygın olduğu gibi sinyalin doğrudan amfi çıkışından alınması yerine, hoparlör diyaframı önüne yerleştirilen mikrofonlar kullanılır. Bu mikrofonların seçimi, elektro gitarda mikrofon karşılaştırmasıbaşlığı altında açıklanmıştır.

Mikrofonun hoparlör önündeki konumlandırılması da ses üzerinde belirgin bir tonal etkiye sahiptir. Bu etki, gitar amfisinde yapılan mikrofon karşılaştırmasında gösterilmektedir.

Bunlara ek olarak, bu kayıt oturumlarında incelenemeyen bazı ses şekillendirici unsurlar da bulunmaktadır: